Soms kom je er niet onderuit. Je zit weer met die ene collega, en het gaat gewoon niet. Nooit is het goed, alles ligt aan een ander, en als je er iets van zegt dan draaien ze als een blad aan de boom en zijn ze ineens het slachtoffer. En wat je ook probeert, het is nooit goed en jullie blijven maar rondjes draaien...
Dit fenomeen noem je de drama driehoek. De theorie van de dramadriehoek is ontwikkeld door Stephan Karpman, een Amerikaanse psychiater en een van de grondleggers van de transactionele analyse (hierover later meer).
In de dramadriehoek onderscheid je drie rollen. De aanklager, het slachtoffer en de redder.
Het slachtoffer (ziet zichzelf als machteloos en zoekt hulp), de redder (neemt verantwoordelijkheid voor andermans problemen) en de aanklager (bekritiseert of geeft anderen de schuld). Deze rollen houden elkaar in stand en creëren een negatieve dynamiek waarin het echte probleem niet wordt opgelost. Het patroon herhaalt zich, omdat iedereen vanuit zijn rol reageert op de ander, waardoor conflicten escaleren en samenwerking wordt belemmerd. Door bewust uit de driehoek te stappen en verantwoordelijkheid te nemen voor je eigen gedrag, kun je dit destructieve patroon doorbreken.
Hieronder een uitgebreidere uitleg over de rollen, en hoe je er uit komt.
Het slachtoffer
De rol van het slachtoffer in de dramadriehoek wordt gekenmerkt door gevoelens van machteloosheid en afhankelijkheid. Het slachtoffer ziet zichzelf als een persoon aan wie onrecht wordt aangedaan of die hulpeloos is in een situatie. Deze rol kan bewust of onbewust worden ingenomen.
Hoe de rol van het slachtoffer zich uit:
Gedrag: Het slachtoffer zoekt vaak medelijden of hulp, toont passiviteit en neemt geen verantwoordelijkheid voor het oplossen van problemen.
Taal: Uitspraken zoals “Waarom gebeurt dit altijd bij mij?” of “Ik kan er ook niets aan doen” zijn kenmerkend.
Houding: Het slachtoffer voelt zich minderwaardig en verwacht dat anderen het probleem voor hen oplossen.
Emotie: Onderliggende gevoelens van angst, schaamte of frustratie kunnen de rol voeden.
Gevolgen van de slachtofferrol:
• Het slachtoffer trekt redders aan, wat de afhankelijkheid kan versterken.
• Het kan anderen frustreren, waardoor ze in de rol van aanklager terechtkomen.
• Het probleem blijft vaak onopgelost, omdat het slachtoffer geen actie onderneemt.
De redder
De rol van de redder in de dramadriehoek wordt gekenmerkt door de drang om anderen te helpen, zelfs als daar niet expliciet om gevraagd wordt. De redder voelt zich verantwoordelijk voor het welzijn van anderen en haalt daar vaak zijn eigenwaarde uit.
Hoe de rol van de redder zich uit:
Gedrag: De redder springt in om problemen van anderen op te lossen, zelfs als die persoon dat zelf zou kunnen. Hij neemt taken over en overfunctioneert.
Taal: Zinnen zoals “Ik doe dit wel voor je” of “Weet je wat jij zou moeten doen” komen vaak voor.
Houding: De redder voelt zich onmisbaar en belangrijk, maar kan ook frustratie of uitputting ervaren.
Emotie: De redder kan angst voelen dat hij niet nodig is of irrelevant is als hij niet helpt.
Gevolgen van de redderrol:
• Door bijvoorbeeld het gesprek over te nemen kan het de autonomie van anderen ondermijnen, waardoor het slachtoffer afhankelijker wordt.
• Het kan leiden tot burn-out of frustratie bij de redder, en kan zelfs in de slachtoffer rol schieten.
• De redder kan aanklagend worden als zijn inspanningen niet gewaardeerd worden.
De aanklager
De rol van de aanklager in de dramadriehoek is een destructieve positie waarin iemand anderen bekritiseert, beschuldigt of kleineert. Vanuit deze rol voelt de aanklager zich moreel superieur en wijst hij anderen de schuld toe van problemen, zonder verantwoordelijkheid voor zichzelf te nemen of oplossingen te zoeken.
Hoe de rol van de aanklager zich uit:
Gedrag: De aanklager is vaak controlerend, autoritair en oordelend. Hij kan sarcasme, verwijten of harde kritiek gebruiken.
Taal: Zinnen zoals “Jij doet ook nooit iets goed” of “Dit is helemaal jouw fout” komen vaak voor.
Houding: De aanklager neemt een superieure houding aan en toont weinig empathie of begrip voor anderen.
Emotie: Achter de aanklagende rol kan angst, onzekerheid of boosheid schuilgaan, vaak voortkomend uit een behoefte aan controle of macht.
De rollen en wat ze doen zijn herkenbaar, en als je het eenmaal ziet, kun je het niet meer niet zien :-). Maar hoe kom je er dan uit?
Om uit de dramadriehoek te stappen, is het belangrijk om destructieve patronen te herkennen en bewust te kiezen voor constructief gedrag. Dit houdt in dat je verantwoordelijkheid neemt voor je eigen gevoelens, acties en behoeften, zonder anderen te redden, aan te vallen of de schuld te geven. Hier zijn algemene stappen om uit de driehoek te komen:
1. Herken je rol
• Wees je bewust van je eigen gedrag en welke rol (slachtoffer, redder, aanklager) je op dat moment inneemt.
• Vraag jezelf af: Wat probeer ik hiermee te bereiken? en Helpt dit echt?
2. Stap in de Volwassene-positie
• Maak gebruik van rationeel en empathisch denken (concept uit Transactionele Analyse).
• Benader situaties met verantwoordelijkheid, zonder te vervallen in verwijten of afhankelijkheid.
3. Communiceer helder en eerlijk
• Zeg wat je nodig hebt in plaats van te manipuleren of indirect gedrag te vertonen.
• Gebruik constructieve taal, zoals “Ik voel me…” of “Hoe kunnen we dit samen oplossen?”
4. Weiger destructieve rollen
• Laat anderen verantwoordelijkheid dragen voor hun eigen problemen en keuzes.
• Wees ondersteunend zonder over te nemen of te oordelen.
5. Focus op oplossingen
• Richt je op de kern van het probleem in plaats van op de schuldvraag of het drama.
• Werk samen op een gelijkwaardige manier, met respect voor ieders bijdrage.
Door bewust te kiezen voor verantwoordelijkheid, samenwerking en constructieve communicatie, ontstaat een positievere en effectievere dynamiek waarin problemen daadwerkelijk opgelost kunnen worden.
Wat nu?
Nu je je bewust bent van je rol weet je wat je moet doen, en overkomt het je nooit meer.. toch?? Helaas werkt het niet zo. De enige manier om hieruit te komen is je bewust te zijn van wat er gebeurd, even te kijken welke rol je aanneemt, en dan vervolgens de tips hieronder te toe passen om uit de bewuste rol te komen.
Doorbreken van de aanklagende rol:
- Verantwoordelijkheid te nemen voor je eigen aandeel in de situatie.
- Constructieve communicatie te gebruiken, zoals “Ik merk dat ik me hier zorgen over maak. Kunnen we samen een oplossing vinden?”
- Meer empathie te tonen en te focussen op samenwerken in plaats van beschuldigen.
Doorbreken van de slachtofferrol:
- Bewust erkennen dat je meer invloed hebt dan je denkt.
- Verantwoordelijkheid nemen voor je eigen keuzes en gedrag.
- Actieve stappen zetten om zelf oplossingen te zoeken, in plaats van deze bij anderen te leggen.
Ik hoop dat je met deze tips wat eerder je rollen herkent en er actief op gaat sturen. Gewoon oefenen, en oefenen en oefenen... Ga ik snel verder met het uitwerken van een tekst voor de transactionele analyse. Tot snel!
Reactie plaatsen
Reacties